Ogniem i mieczem (106 page)

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

O vulpes astuta
(łac.) — o, chytry lis.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

insultum
(łac.) — zniewaga; tu B. lm
insulta
: zniewagi.

senectus
(łac.) — doświadczenie życiowe, powaga.

sapientia
(łac.) — mądrość, rozsądek.

ataman koszowy
—
ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny;
kosz
— obóz kozacki.

preeminencję
(z łac.) — przewagę.

kurzeniowy
— dowódca kurzenia, oddziału kozackiego.

watażka
— przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

rezun
(z ukr.) — siepacz, morderca.

sufragia
(łac.) — poparcie, głos.

Czernihów
— miasto w płn. części Ukrainy, ok. 140 km na płn. od Kijowa, w XVII w. stolica województwa w granicach Korony.

Brahin
a.
Brahiń
— miasteczko w płd.-wsch. części dzisiejszej Białorusi, w XII w. ważny ośrodek Rusi Kijowskiej, w XVII w. należało do dóbr rodu Wiśniowieckich.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

chorągiew wołoska
— oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy;
Wołoszczyzna
— państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Czerkasy
— miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

Wołoch
— tu: żołnierz chorągwi wołoskiej, tj. lekkiej jazdy.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

rękodajny
— dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.

Przecz-żeś to uczynił
— dlaczego to uczyniłeś.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

kalwaria
— miejsce cierpienia; z łac.
Calvaria
, gr.
Golgota
: Miejsce Czaszki, miejsce kaźni, gdzie ukrzyżowano Jezusa.

od ćwierci
— od trzech miesięcy;
ćwierć
(daw.) — kwartał, trzy miesiące.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

insultować
(łac.) — znieważać, źle traktować.

Czerkasy
— miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

watażka
— przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

semen
(daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

prezydium
(z łac.
praesidium
) — straż, zbrojna załoga.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

przecz
(starop.) — dlaczego.

sagacitatis
(łac.) — bystrość, przenikliwość.

pidsusidok
(ukr.) — bezrolny chłop, płacący gospodarzowi za mieszkanie własną pracą, komornik.

proklinaw kak didko
(z ukr.) — klął jak diabeł.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

konterfekt
(starop.) — portret.

siromacha
(daw. ukr.) — wilk-samotnik.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Czerkasy
— miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

Czernihów
— miasto w płn. części Ukrainy, ok. 140 km na płn. od Kijowa, w XVII w. stolica województwa w granicach Korony.

trosków
— dziś popr. forma D. lm: trosk.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

Chortyca
— największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.

certacja
(z łac.) — spór, dyskusja.

siła
(starop.) — bardzo; wiele.

decus et praesidium
(łac.) — chluba i obrona.

hetman wielki
— Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.

ex officio
(łac.) — z urzędu.

wiktoria
(z łac.) — zwycięstwo.

dies irae et calamitatis
(łac.) — dzień gniewu i nieszczęścia.

Suła
— rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą leżą Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

oficjalista
— urzędnik, zarządca.

telega
— duży wóz.

szaraban
(z fr.
char à bancs
: wóz z ławkami) — wóz do przewozu ludzi, bryka.

hajduk
(z węg.) — lokaj.

pajuk
(daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj.

mycka
— okrągła czapeczka.

tołub
— futro, kożuch.

Brahin
a.
Brahiń
— miasteczko w płd.-wsch. części dzisiejszej Białorusi, w XII w. ważny ośrodek Rusi Kijowskiej, w XVII w. należało do dóbr rodu Wiśniowieckich.

fraucymer
(z niem.
Frauenzimmer
: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo księżnej.

Wiśniowiec
— miasto w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na wschód od Lwowa, rezydencja Wiśniowieckich.

prezydium
(z łac.
praesidium
) — straż, zbrojna załoga.

cekhauz
(z niem.) — zbrojownia, arsenał.

Czernihów
— miasto w płn. części Ukrainy, ok. 140 km na płn. od Kijowa, w XVII w. stolica województwa w granicach Korony.

oczeret
(ukr.) — trzcina; szuwary.

Kahamlik
— rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.

krętanina
(daw.) — zamęt.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

greckie duchowieństwo
— księża grekokatoliccy, podporządkowani władzy papieża rzymskiego, ale odprawiający nabożeństwa według tradycji prawosławnej.

Chorol
— miasto na Połtawszczyźnie, na lewym brzegu środkowego Dniepru.

fraucymer
(z niem.
Frauenzimmer
: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo księżnej.

szaraban
(z fr.
char à bancs
: wóz z ławkami) — wóz do przewozu ludzi, bryka.

chorągiew wołoska
— oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy;
Wołoszczyzna
— państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.

komput
— jednostki wojskowe, zatrudniane i opłacane zgodnie z ustaleniami sejmu dodatkowo, w razie nagłej potrzeby.

dragonia
— wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno.

semen
(daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

domie
— popr. forma W. lp: domu.

zali
(starop.) — czy.

tysiąców
— dziś popr. forma D. lm: tysięcy.

mogiła
— tu: wzgórze, kopiec.

inkursja
(z łac.) — najazd.

karwasz
— element zbroi, osłaniający przedramię i łokieć.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

jasyr
— jeńcy, niewolnicy.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

murza
[wym. mur-za] a.
mirza
[wym. mir-za] — książę tatarski.

poczet
— orszak, słudzy, towarzyszący panu w podróżach.

Perejasław
— miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim.

Trubież
(ukr.
Trubiż
) — rzeka płynąca przez Nizinę Naddnieprzańską, lewy dopływ Dniepru.

Czernihów
— miasto w płn. części Ukrainy, ok. 140 km na płn. od Kijowa, w XVII w. stolica województwa w granicach Korony.

miasto
(starop.) — zamiast.

Wołosz
a.
Wołoszczyzna
— tu: lekka jazda wołoska, w której służyli ludzie pochodzący z Wołoszczyzny, ale też Polacy i Ukraińcy;
Wołoszczyzna
— państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.

czaban
— pasterz stepowy, koczownik.

Desna
— rzeka płynąca przez Rosję i Ukrainę, najdłuższy lewy dopływ Dniepru; nad Desną położony jest Czernihów.

rękodajny
— dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.

o śmierci królewskiej
— Władysław IV Waza (1595–1648), król Polski w latach 1632–1648, zmarł niespodziewanie w maju 1648 r., w czasie opisywanych wydarzeń.

konwokacja
— tj. sejm konwokacyjny, zjazd szlachty, na którym ustalano miejsce i warunki elekcji nowego króla.

elekcja
— wybory króla.

interregnum
(łac.) — bezkrólewie, okres pomiędzy śmiercią króla a objęciem władzy przez następnego.

w jednych ręku
(starop.) — dziś: w jednych rękach.